Της Ἀμαλίας Κ. Ἠλιάδη, φιλολόγου-ἱστορικοῦ, Δ/ντριας 3ου Γυμνασίου Τρικάλων
Ἡ
Τηλεόραση σήμερα ἐπιδρᾶ στὴ διαμόρφωση τῆς
προσωπικότητας τοῦ ἀτόμου δημιουργώντας ἕνα διαφορετικὸ
πρότυπο ἀνθρώπου. Ἀποτελεῖ κοινὸ μυστικὸ ὅτι ἡ εἰσβολὴ τῶν
μαζικῶν μέσων ἐπικοινωνίας καὶ ἐνημέρωσης στὴ ζωὴ μας
ὑπῆρξε ραγδαία καὶ θριαμβευτική. Ἴσως εἶναι ἐκεῖνο τὸ
χαρακτηριστικὸ ποὺ διαφοροποιεῖ στὸν ἔσχατο βαθμὸ τὸ ρυθμὸ
μὲ τὸν ὁποῖο κυλᾶ ἡ ζωὴ τῆς σημερινῆς γενιᾶς ἀπὸ τὸ ρυθμὸ μὲ
τὸν ὁποῖο κυλοῦσε ἡ ζωὴ τῶν προηγούμενων γενιῶν. Καὶ εἶναι
ἐπίσης ἀναμφισβήτητο τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ τηλεόραση κατέχει
τὰ πρωτεῖα ἀνάμεσα στὰ σύγχρονα μαζικὰ μέσα ἐνημέρωσης
λόγῳ τῆς ζωντάνιας καὶ τῆς ἀμεσότητας μὲ τὴν ὁποία
ἀπευθύνεται στὸν κάθε σύγχρονο ἄνθρωπο. Ἀκριβῶς αὐτή της ἡ
ζωντάνια τῆς δίνει τὴ δυνατότητα νὰ διαπλάσει καὶ κατόπιν νὰ
προβάλλει μὲ τρόπο δελεαστικὸ ἀξίες καὶ μὲ βάση αὐτὲς ἕνα
συγκεκριμένο πρότυπο ἀνθρώπου…
Βέβαια,
εἶναι κοινὸς τόπος ὅτι κάθε κοινωνία διαμορφώνει τὶς δικές
της ἀνώτερες πνευματικὲς ἀξίες καὶ τὰ δικά της πρότυπα
πνευματικῶν καὶ πολιτικῶν ἡγετῶν ἀλλὰ καὶ ἁπλῶν ἀνθρώπων,
παρορμούμενη ἀπὸ τὶς ὑλικὲς κυρίως κατακτήσεις της.
Ἄλλωστε αὐτὸ τὸ ἐπιβεβαιώνει μία εὔστοχη ἀνάπλαση τοῦ
παρελθόντος. Ἔτσι σὲ παλιότερες ἐποχὲς ποὺ ἡ ἀνθρώπινη
κοινωνία διέρχονταν μέσα ἀπὸ πρωτόγονες οἰκονομικὲς
λειτουργίες καὶ ὅπου ἡ μετάβαση σ᾿ ἕνα διαφορετικὸ στάδιο
διαρκοῦσε μεγάλο χρονικὸ διάστημα, τὸ πρότυπο ἀνθρώπου τὸ
ὁποῖο καθιερώνονταν στὰ πλαίσιά της ἀντικατόπτριζε τὴν ὅλη
της κοσμοθεωρία καὶ ἰδεολογία της. Κάτι ἀνάλογο
συμβαίνει καὶ στὴν ἐποχή μας. Ἀπόρροια τῆς ἁλματώδους
οἰκονομικῆς καὶ τεχνολογικῆς ἀνάπτυξης, ἀποτέλεσμα τῆς
τεράστιας συσσώρευσης τοῦ πλήθους στὶς σημερινὲς
βιομηχανικὲς κοινωνίες χαρακτηρίζεται τὸ πρότυπο τοῦ
ἀνθρώπου τὸ ὁποῖο προβάλλεται στὶς μέρες μας ἰδιαίτερα
ἔντονα ἀπὸ τὴν τηλεόραση. Καὶ ἐπειδὴ
οἱ σημερινὲς γενιὲς γαλουχοῦνται μὲ τὰ μηνύματα τῆς
τηλεόρασης, ἡ διαμόρφωση τῆς προσωπικότητάς τους εἶναι
ἀναπόσπαστη ἀπὸ τὴν ἀπήχηση ποὺ ἔχει πάνω τους ἡ
Τηλεόραση. Γιατί ὁ ἄνθρωπος μὴ ἔχοντας ἀκόμη
διαμορφωμένο τὸν ψυχικό του κόσμο καὶ χωρὶς ἀποστάγματα
καίριων ἀντιλήψεων καὶ θεωριῶν, τοὐλάχιστον αὐτὸ συμβαίνει
γιὰ τὴ συντριπτικὴ πλειονότητα τῶν ἀνθρώπων, ρυμουλκεῖται
καὶ ἀσπάζεται χωρὶς κριτικὸ στοχασμὸ τὰ μηνύματα καὶ τελικὰ
τὸ ἰδανικὸ πρότυπο τοῦ ἀνθρώπου τὸ ὁποῖο τοῦ «ὑψώνει» ἡ
τηλεόραση γιὰ νὰ προωθήσει ὄχι τὴν ὁλοκλήρωση τοῦ ἴδιου σὰν
προσωπικότητα ἀλλὰ οἰκονομικοὺς «ὀργασμοὺς»
ἐπιχειρήσεων, πρᾶγμα ποὺ κυριολεκτικὰ καταρρακώνει τὴν
ἠθική, πνευματικὴ καὶ διανοητικὴ ὑπόσταση τοῦ ἀνθρώπου.
Ἡ σημερινὴ τηλεόραση, προσαρμοσμένη ἀπόλυτα στὴν κοινωνία τῆς ἀφθονίας καὶ τῆς ὑλικῆς εὐημερίας καθιστᾶ τὸν ἄνθρωπο δοῦλο τῶν εὐτελῶν καὶ μὴ ἀναγκαίων ἱκανοποιήσεών του,
καὶ ἑπομένως καταστρέφει τὴν ἀπελευθέρωσή του ἀπὸ τὸ
μακροχρόνια ριζωμένο status quo τῆς ἀτέλειωτης ἀπαίτησης
ὑλικῶν ἀγαθῶν. Γιατί πραγματικά, ὅταν ἡ τηλεόραση
προβάλλει ὡς ἰδανικὸ τὸν ἄνθρωπο ἐκεῖνο ποὺ θεωρεῖ τὴν
ἀτομική του ἀπαίτηση ὡς ἀνάγκη καὶ μάλιστα ζωτική τοῦ
κοινωνικοῦ συνόλου, τότε εἶναι φυσικὸ νὰ διαστρεβλώνεται
ἀνεπανόρθωτα ἡ διαμόρφωση μίας ἀποκρυσταλλωμένης
ἀντίληψης πάνω στὸ συγκεκριμένο θέμα καὶ κατ᾿ ἐπέκταση
αὐτὴ ἡ ἀντίληψη διεισδύοντας στὴν ἀνθρώπινη ὑπόσταση
εἶναι φυσικὸ νὰ τὴν ἀλλοτριώνει παράφορα. Κι αὐτὸ γιατί ἡ
ἀμέλεια καὶ ἡ ἀδιαφορία γιὰ τὴν πρόοδο τῆς ἀνθρώπινης
κοινότητας, ὡς δημιουργικοῦ καὶ ζωντανοῦ συνόλου, αὐτόματα
καταδείχνει καὶ τὴν ἀρχὴ τῆς κατάρρευσής της, ἑπομένως τὴν
παρακμὴ αὐτοῦ ποὺ ὁ ἄνθρωπος κατόρθωσε νὰ ὀρθώσει πάνω στὸ
σκληρὸ μόχθο καὶ τὸν ἀτέλειωτο προβληματισμὸ ὁλόκληρων
γενιῶν. Καὶ θὰ συμβεῖ ἀναπόφευκτα αὐτό, ἂν ἡ τροπὴ τῶν
πραγμάτων εἶναι τέτοια, γιατί ἡ ὑπερβολικὴ διόγκωση τῶν
προσωπικῶν ἀναγκῶν (ποὺ πολλὲς ἀπ᾿ αὐτὲς εἶναι οὐσιαστικὰ
ἀνύπαρκτες ἀλλὰ ποὺ ἡ τηλεόραση τὶς πλάθει καὶ τὶς
μεταγγίζει σὲ μᾶς) παραγκωνίζει, παραμερίζει κατὰ τρόπο
ὄχι ἄμεσο μὰ ἀκατάβλητο, σταθερὸ καὶ διαβρωτικὸ τὶς
ἐπιτακτικότατες κοινωνικὲς ἀνάγκες ποὺ ἡ ἱκανοποίησή
τους, ἐνδεχομένως, θὰ θεράπευε κοινωνικὰ προβλήματα ποὺ
μαστίζουν καὶ τὸν τόπο μας μὰ κι ἄλλες χῶρες.
Ἐπιπλέον,
μία ἄλλη μορφὴ τῆς ἀλλοτρίωσης τῆς προσωπικότητας τοῦ
ἀνθρώπου ποὺ ἐκδηλώνεται λόγῳ τῆς τηλεόρασης εἶναι ἡ
ἀναταραχὴ τῆς συμβίωσης στὴν κοινωνία μὰ καὶ στὴν
οἰκογένεια ἐξαιτίας προστριβῶν ποὺ πηγάζουν ἀπὸ ὑπάρχουσες
οἰκονομικὲς δυσχέρειες, τὶς ὁποῖες ἡ τηλεόραση ὄχι μόνο
δὲν αἴρει ἀλλὰ ἀντίθετα τονίζει ἀκόμη περισσότερο. Κι αὐτὸ
γιατί ἡ οἰκονομικὴ εὐμάρεια ἡ ὁποία δημιουργεῖ
οὐσιαστικὰ τὸ πρότυπο τοῦ ἀνθρώπου ποὺ προβάλλει ἡ
τηλεόραση εἶναι οὐσιαστικὰ ἀπρόσιτη στὴ μεγάλη μάζα τῶν
τηλεθεατῶν της μὲ ἀποτέλεσμα αὐτὴ ἡ κραυγαλέα ἀντίθεση νὰ
ἐπιφέρει ψυχολογικὲς συγκρούσεις στὸν ἄνθρωπο, οἱ ὁποῖες
τὸν φθείρουν ἀνελέητα ἀπ᾿ ὅλες τὶς πλευρές. Κι αὐτὴ ἡ ψυχικὴ
φθορὰ καὶ ἀλλοτρίωση ποὺ τὸν πλήττει ἔχει καὶ τὸ ἀνάλογο
ἀντίκρισμα στὴ σύναψη τῶν κοινωνικῶν του σχέσεων. Ἑπομένως
αὐτὴ ἡ ἀντινομία μεταβιβάζεται καὶ στὸ κοινωνικὸ σῶμα καὶ
δυσχεραίνει ἀφόρητα τὴν ὁμαλὴ λειτουργία του.
Ὅμως,
ἀναμφισβήτητα, ἐκεῖ ὅπου ἡ τηλεόραση καὶ τὸ πρότυπο τοῦ
ἀνθρώπου τὸ ὁποῖο προβάλλει ἔχουν ριζώσει, σκάβοντας
κυριολεκτικὰ καὶ διαβρώνοντας τὸν κριτικὸ στοχασμὸ τοῦ
ἀνθρώπου εἶναι ὁ τομέας τῆς
παθητικῆς ἀποδοχῆς μίας πολιτικῆς ἢ
κοινωνικοοικονομικῆς ἠθικῆς ἢ ὁποιασδήποτε ἄλλης
ἰδεολογίας. Γιατί ὁ ἄνθρωπος, ἐθιζόμενος στὸ νὰ
ἀποδέχεται παθητικὰ τὰ μηνύματα ποὺ ἡ τηλεόραση τοῦ
παρέχει, ἐπαναπαύεται στὶς εὔκολες λύσεις ποὺ τοῦ
ὑποδείχνει ἡ νάρκωση τῆς κριτικῆς του ἱκανότητας καὶ ἔτσι,
σὲ τελευταία ἀνάλυση, ἀλλοτριώνεται ἡ πνευματική του
ἀρτιότητα ἀφοῦ δὲν καταβάλλει καμμιὰ προσπάθεια γιὰ νὰ τὴν
καταστήσει ὥριμη. Βέβαια οἱ συνέπειες αὐτῆς τῆς παθητικῆς
μαζοποίησης ἀποτελοῦν τὴ μεγαλύτερη ἀπόδειξη γιὰ τὸ πόσο ἡ
σημερινὴ τηλεόραση ἀγνοεῖ τέλεια τὴ διανοητικὴ
ἱκανότητα τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου. Καὶ ὅταν τελικὰ φτάσουμε
νὰ ἀναρωτηθοῦμε ἂν αὐτὸ τὸ πρότυπο ποὺ προβάλλει εἶναι
τελικὰ ἀνθρώπινο, διαπιστώνουμε ὅτι ἂν καὶ προβάλλεται ὡς
πρότυπο ἀνθρώπου κάθε ἄλλο παρὰ ἀνθρώπινο εἶναι. Εἶναι
μᾶλλον ἀπάνθρωπο ἀφοῦ πασχίζει νὰ δεσμεύσει ὅτι ἀνώτερο
ἔχει ὁ ἄνθρωπος, τὴ σκέψη του, τὸν γόνιμο λογισμό του, στὸ ἅρμα
μεγάλων καὶ παντοδαπῶν συμφερόντων ποὺ κάθε ἄλλο παρὰ τὸν
ἴδιο καὶ τὴν κοινωνία θὰ ἀνυψώσουν, ἀφοῦ στοχεύουν στὴν
προώθηση τῶν λίγων.
Φυσικά,
μποροῦμε νὰ μιλήσουμε γιὰ χίλιες δύο ἄλλες ἀντικοινωνικὲς
καὶ ἀντιανθρώπινες ἐπιδράσεις τῆς τηλεόρασης στὴν
προσωπικότητα τοῦ ἀνθρώπου ὅπως ἡ ἠθικὴ διαφθορά, ἡ
κατάπνιξη τῶν πηγαίων αἰσθημάτων του γιὰ τὴ φύση καὶ γιὰ τὴ
ζωή, ἡ μοναξιὰ καὶ ἡ μελαγχολία καθὼς αὐτὲς τροφοδοτοῦνται
ἀπ᾿ τὴν τηλεόραση, καθὼς καὶ ἡ ἀποξένωση τοῦ ἀνθρώπου, ἡ
ἀπομάκρυνσή του ἀπ᾿ τοὺς συνανθρώπους του καὶ τόσα ἄλλα. Ὅμως
αὐτὰ μπροστὰ στὶς τεράστιες συνέπειες ποὺ ἀναλύσαμε
πραγματικὰ ὠχριοῦν. Ἄλλωστε καὶ οἱ σύγχρονοι στοχαστὲς
παρατηροῦν ὅτι ἡ τηλεόραση εἶναι αὐτὴ ποὺ ἔχει καταστήσει
τὴ σημερινὴ κοινωνία, κοινωνία χωρὶς ἀντιπολίτευση,
θέλοντας νὰ τονίσουν τὴν ἀνασταλτικὴ ἐπίδρασή της στὴν
γόνιμη καὶ δημιουργικὴ κρίση τοῦ ἀνθρώπου.
Βέβαια ἀρκετοί,
θέλοντας νὰ ἐκθειάσουν τὴ θετικὴ πλευρὰ τῆς τηλεόρασης
ἡ ὁποία ἀναμφισβητητα ὑπάρχει ἀλλὰ εἶναι ἀμελητέα, θὰ
διατύπωναν ὅτι τὸ πρότυπο τοῦ συνειδητοῦ πολίτη,
προβάλλεται ἐπίσης ἀπ᾿ τὴν τηλεόραση μέσα ἀπὸ τὶς
διαδικασίες τῆς πολιτικοποίησης ποὺ αὐτὴ προβάλλει. Ὅμως
ὅλοι καταλαβαίνουμε ὅτι αὐτὴ ἡ παραδοχὴ σὲ καμμιὰ
περίπτωση δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀπόλυτη γιατί καὶ αὐτὴ τῆς
ἀκόμα ἡ μοναδικὴ ἴσως θετικὴ ἐπίδραση νοθεύεται
συγκαλυμμένα, βέβαια, ἀμέτρητες φορές. Γι᾿ αὐτοὺς ὅλους τούς
λόγους, ἀποτελεῖ αἴτημα τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου ἡ ριζικὴ ἀναμόρφωση τοῦ ρόλου τῆς τηλεόρασης,
γιατί ὁπωσδήποτε ἡ δύναμή της θὰ μποροῦσε νὰ
κινητοποιηθεῖ στὴν εὐόδωση σκοπῶν καὶ στόχων περισσότερο
ἀνιδιοτελῶν, ἀφιλοκερδῶν καὶ τελικὰ περισσότερο
ἀνθρώπινων. Ὅμως, ἀναμφισβήτητα γιὰ τὴν ἐνσάρκωση αὐτοῦ
τοῦ, κυριολεκτικά, ὁράματος ἀπαιτοῦνται σκληρὲς
προσπάθειες ποὺ εἶναι ἀναγκαῖο καὶ ἐπιτακτικὸ νὰ
καταβληθοῦν ἀπὸ σύσσωμη τὴν ἀνθρώπινη κοινωνία γιὰ μία ζωὴ
λιγότερο τυποποιημένη, γιὰ μία ζωὴ περισσότερο
ἀνθρώπινη.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου